Latmos – Herakleia ve Kaya Resimleri
Bizans Kalesi
Hazırlayan: Uzman Dr. Şahin Gümüş
Bafa Gölü`nün kıyısında bulunan Beşparmak Dağları Türkiye`nin en güzel manzaralarına ve en zengin arkeolojisine sahip bölgelerinden biridir. Kuzey Büyük Menderes Vadisi ile güneydeki Grion dağlarının arasında gnays, granit ve sist kütlelerinde oluşan engebeli ve dağlık yapısından dolayı Beşparmak diye adlandırılan dağlar antik dönemde “Latmos” olarak bilinmektedir. Bu dağlık topografya üzerinde tarih öncesinden Orta Çağ`a kadar uzanan birbirinden farklı yerleşim izleri bulunmaktadır.
Beşparmak Dağları’ndaki kaya resimleri Geç Neolitik Dönem ile Kalkolitik Dönem arasında (M.Ö. 6000 – 5000) bir zaman dilimine tarihlendirilmektedir. Bugüne kadar bulunan resim sayısı ise 170`e ulaşmakla birlikte, doğanın peyzajına dayanan, üslup ve temalarında tutarlı olan resimlerin ana teması insandır. Resimlerde insanlar birey olarak değil, toplumun bir parçası olarak tasvir edilmişlerdir.
Beşparmak Dağları’nın güney yamaçlarındaki yerleşim ve topografya İ.Ö. II.binde Hitit toprakları içindedir. Antik dönemde dağ ile aynı adla anılan Latmos antik kenti İ.Ö. 300 yılına yakın bir tarihte terk edilmiştir. Kentin kalıntıları dağın içinde vadi ve kayalıklar arasında gizlenmiştir ki bunun da nedeni güvenlik nedeniyle korunaklı topografik yapıdır. Arkeolojik veriler ışığında en erken tarih M.Ö. 6yy a uzanan kentin kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Kente ait kalıntılar arasında surlar, sandık ve oda mezarlar, agora, Edymion Kutsal Alanı, Tahkimatlı Saray, Geç Antik Çağda kullanılan, İsa Mağarası ve Pantokrator Mağarası sayılabilir.
Latmos, antik dönemde eski bir liman olan Bafa Gölü kenarında yeni kentin kurulması ile adı Herakleia olarak değişmiştir. Eski kentin yapı taşları yeni kentin kurulmasında kullanılmıştır. Bu uygulama sadece inşai faaliyet dışında dönemin yöneticisi Pleistarkhos’un siyasi gücünü ve otoritesini sağlamlaştırma amacına da yöneliktir. Herakleia kentinin en etkileyici yapısı şüphesiz kentin savunulmasına yönelik yetmişten fazla kulesi ile surlarıdır. Kentte yerel bir sıfatla tanımlanan Athena Latmia Tapınağı kentin kuruluş tarihiyle aynı dönemde yapılmış olmalıdır. Yerel gnayst taşından yapılmış tapınak çatı seviyesine kadar korunmuş ve limana gelen gemiler tarafından uzaklardan görülebilmekteydi.
Eski Latmos’daki yerel inanışın devamı olarak yeni kentte de Endymon Kutsal Alanı bulunmaktadır. Kentte bulunan bir yazıta göre Endymon Herakleia’nın kurucusu olarak tanımlanmıştır. Kalıntıların büyük bölümü, Kapıkırı köyündeki yapılar ile bütünleşmiştir. Agora’nın bulunduğu alan eski köy ilkokulunun olduğu noktada, agoranın doğusunda kent meclis binası, hamam, gymnasion yapıları köy evleri arasında kalmıştır. Tiyatro kentin kuzeyindedir, sahne binası temel seviyesinde korunmuş, oturma basamakları ise büyük oranda tahrip olmuştur. Kentin surlar kadar etkileyici önemli kalıntıları nekropolleridir. Gölün doğu koyunda üç yüzden fazla mezar bulunmaktadır ve çoğu anakaya ya oyulmuş sandık mezarlardan oluşmaktadır. Sandık mezarlar dışında kent içinde oda mezarlarda tespit edilmiştir. Herakleia ve eski kentin yayıldığı Beşparmak dağları ve çevresindeki yerleşimleri birbirine bağlayan üç ana yol; Herakleia’dan, Euromos ovasından ve Myus antik kentinden başlar. Bu yollar üzerinde günümüzde de kullanılan antik çeşmeler su kaynakları bulunmaktadır. Yerleşimin mermer ocakları Gölyaka Köyü’nün güneyinde yer alır ve antik dönemde kentin önemli gelir kaynakları arasında olduğu yazıtlardan anlaşılmaktadır.
Bafa gölünün liman özelliğini kaybetmeye başlaması ile birlikte Herakleia kenti eski gücü ve görkeminden uzaklaşmıştır. Kent ve çevresindeki kalıntılar yerleşimin Roma İmparatorluk Dönemi ve Bizans Ortaçağı arasında büyük bir kesintiye uğrar. Yazılı kaynaklarda bunun aksine kentte Metropolithane’nin bulunduğu belirtilmektedir. Erken Hristiyanlık Dönemine ait kalıntılar Göl Kalesi’nin alt tarafında gölün doğu kıyısında bazilikanın temel kalıntıları ile görülebilmektedir. Kalıntıların olduğu bu alan araştırmacılar tarafında antik kaynaklarda aktarılan Ioniopolis kent yerleşim alanı olarak önerilmektedir. Herakleia ilk keşişlerin geldiği yıllar İ.S 7-10 yüzyıllar olarak tanımlanır. Latmos Pantakrator Manastırı antik bir teras üzerine yapılmış şapel ve manastırdan oluşmakta, günümüzde Arapavlu adıyla bilinen alanda, çevresi sur duvarları ile çevrili içinde yapı grupları, kilise bulunan Stylos Manastırı yapım tarihi İ.S.10 yüzyıla tarihlenen tek örnektir. Bölgede 11. yüzyıldan itibaren Türk akınları ile beraber yerleşimi savunmaya yönelik Çamiçi’nin kuzeybatısında Kadıkalesi, Herakleia Göl Kalesi, Kapıkırı yaylada savunma yapıları inşa edilmiştir. Göl içindeki İkizada, Menet Ada, Kapıkırı Ada üzerindeki savunma yapıları halkın sığınma amacıyla kullandıkları kalelerdir. Yediler, Kahveasar ada, Kapıkırı Ada, İkiz ada, Mersimet İskelesinde, Kiliselik Mevkiindeki Manastırları göl çevresinde Geç antik çağın en etkileyici yapıları olarak karşımıza çıkarlar. Gerek duvar resimleri gerek kiliseler ile yapı kalıntıları, dönemini en iyi anlatan örneklerdir.
Duvar resimleri arasında Pandokrator Manastırında kubbe biçimli tavana tahtta oturan İsa, Helios ve Selene büstleri, aziz figürleri, baş havariler ve İncil’i yazanlar tasvir edilmiştir. İsa Mağarası keşişlerin bir toplantı alanı olmakla birlikte, duvar resimlerinde İsa’nın hayatından kesitler betimlenmiştir. Stylos Manastırı bulunduğu alan arkeolojik veriler ışığında ibadet ve manastır kurucusunu anma amacıyla yapıldığı düşünülmektedir. Stylos Manastırındaki duvar resimleri Meryem Ana, İsa ve çevresinde Paulos betimlenir, diğer sahnelerde azizler, İsa’nın hayatından sahneler ve üstte İsa’nın tanrı olarak görünüşü canlandırılmıştır. Yediler Mağarasındaki duvar resimleri kilise törenleri dışında, İsa’nın çarmıha gerilişi, mezara konuşu dışında Meryem ana ve azizlerin tasvirleri bulunmaktadır.
http://www.bafaekoturizm.com/bafa-golu-havzasi/arkeoloji
http://www.turizmtv.com/8-bin-yillik-latmos-kaya-resimleri-ocaga-direniyor.html
http://www.oguztopoglu.com/2013/09/bafa-golu-bizans-manastr-ve-kilise.html
Latmos – Herakleia ve Kaya Resimleri
